Feliks Koneczny

zdjęcie przedstawiające Feliksa Konecznego

Feliks Karol Koneczny – historyk, teoretyk cywilizacji, historiozof, krytyk teatralny. Urodził się 1 listopada 1862 r. w Krakowie, zmarł tamże 10 lutego 1949 r. Po ukończeniu Gimnazjum św. Jacka w Krakowie w 1883 r. rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie pod kierunkiem m.in. Stanisława Smolki, Wincentego Zakrzewskiego, Michała Bobrzyńskiego studiował historię. Tam w 1888 r. uzyskał doktorat na podstawie pracy Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do roku 1393. Z ramienia Akademii Umiejętności w latach 1889–1890 prowadził badania w archiwach watykańskich. Po powrocie z Rzymu pracował w Akademii Umiejętności (do 1897 r.).

W 1919 r. został powołany na zastępcę profesora na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W 1920 r. obronił rozprawę habilitacją na UJ pt. Dzieje Rosji do r. 1449, w której przedstawił swą teorię cywilizacji. Następnie opublikował Polskie Logos a Ethos. Roztrząsania o znaczeniu i celu Polski (Poznań 1921), w której na kanwie dorobku kulturowego Polski zaprezentował własną koncepcję nauki historii, której zwieńczeniem jest teoria rywalizujących ze sobą cywilizacji. Od października 1922 do 1929 r., już jako profesor zwyczajny, kierował Katedrą Historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie.

Najważniejsze prace: Jagiełło i Witold (Kraków 1893); Głos w sprawie ludowej (Kraków 1896); Dzieje Śląska (Bytom 1897, Warszawa 1999); Życie i zasługi A. Mickiewicza (Kraków 1898); Dzieje Polski (t. I–II, Łódź 1902, Komorów 1997); Dzieje Polski za Piastów (Kraków 1902, Komorów 1997); Dzieje Polski za Jagiellonów (Kraków 1903); Geografia historyczna (Lwów 1905); Dzieje Rosji (t. I: Do roku 1449, Warszawa 1917; t. II: Litwa a Moskwa w latach 1449–1492, Wilno 1929; t. III: Schyłek Iwana III, 1492–1505, Londyn 1984; wyd. całości: t. I–III, Komorów 2003; Tadeusz Kościuszko (Poznań 1917, 1922, Warszawa 1996); Polskie logos a ethos. Roztrząsania o znaczeniu i celu Polski (t. I–II, Poznań 1921, Komorów 1996); Dzieje administracji w Polsce (Wilno 1924, Warszawa 1999); O wielości cywilizacyj (Kraków 1935, 1996; tłum. ang. On the Plurality of Civilizations, London 1962); Rozwój moralności (Lublin 1938, Komorów 1997); Święci w dziejach narodu polskiego (Warszawa 1939, 1988 ). Pośmiertnie wydano: Cywilizacja bizantyńska (Londyn 1973); Cywilizacja żydowska (London 1974); O ład w historii (Londyn 1977, Wrocław 19993 ); Państwo w cywilizacji łacińskiej. Zasady prawa w cywilizacji łacińskiej (Londyn 1981; pod nowym tytułem: Państwo i prawo w cywilizacji łacińskiej, Komorów 1997); Prawa dziejowe (Londyn 1982, Komorów 2001).

Działalność naukowa Konecznego koncentrowała się wokół badań historycznych, obejmujących zwłaszcza epokę średniowiecza w Polsce i Europie. Historię jako naukę Koneczny pojmował jako typ poznania naukowego, którego naczelnym celem jest prawda; tak pojęta nauka historii jest rodzajem poznania nieodzownym do właściwego rozwoju kultury.

Zdaniem Konecznego, cywilizacja to metoda ustroju życia zbiorowego; obejmuje ona zarówno dorobek materialny, jak i duchowy człowieka, wypracowany w ciągu dziejów, a istniejący w kulturze człowieka. Koneczny uważał, że w dziejach ludzkości funkcjonowało ponad 20 cywilizacji, z których do dziś przetrwały: łacińska (Zachodu), bizantyńska, turańska (o rodowodzie mongolskim), żydowska, arabska, bramińska, chińska.

Koneczny twierdził, że dzieje ludzkości można zrozumieć dopiero na tle ciągle rywalizujących cywilizacji. Między cywilizacjami nie ma syntez; mieszanki cywilizacyjne są główną przyczyną konfliktów światowych. Rodzaj cywilizacji determinuje politykę, ekonomię, prawo i państwo, formy życia rodzinnego, publicznego i indywidualnego oraz inne. Z istniejących cywilizacji tylko cywilizacja łacińska (Zachodu) opiera się na kreacjonizmie, personalizmie, aposterioryzmie, dualizmie prawa publicznego i prywatnego, przez co umożliwia osobowy rozwój człowieka. Cywilizacja łacińska jest dziełem Kościoła katolickiego, który wychował ludy na narody w duchu Ewangelii i etyki katolickiej, szacunku dla prawdy jako takiej.